Wat mag wel en wat mag niet
Na lang wachten heb je vandaag eindelijk die ene nieuwe lens binnen gekregen. Vol enthousiasme ga je naar buiten en al snel zie je een interessante scène. Je haast je naar de overkant van de straat en maakt een foto van een voorbijganger. Voordat je hem passeert maken jullie kort oogcontact. Je ziet een geïrriteerder blik, hij is not amused. Je geeft hem een vriendelijke glimlach en loopt langzaam door. Echter, hier neemt hij geen genoegen mee en gaat agressief voor je staan. Hij zegt dat hij geen toestemming heeft gegeven en eist dat je de foto verwijderd. Als je dat niet direct doet haalt hij de politie erbij. Wat doe je in zo’n situatie?
Iedere (straat)fotograaf krijgt op een gegeven moment te maken met mensen die niet gefotografeerd willen worden. En dan is het goed om te weten of je in je recht staat. In beginsel is het zo dat je in de openbare ruimte vrij mag fotograferen. In normale situaties is er niemand die je kan verbieden om op straat foto’s te maken. Het wordt anders als je de foto’s wilt publiceren, bijvoorbeeld door ze online te zetten op je eigen website, flickr of 500px.
Niemand kan jou verbieden om op straat te fotograferen
Voor de wet is er een groot verschil of de foto’s in opdracht zijn gemaakt of dat je de foto’s voor jezelf maakt. In het eerste geval liggen het auteursrecht bij de opdrachtgever. Deze foto’s mag je pas publiceren met expliciete toestemming van de gefotografeerde. Andersom telt het ook, de gefotografeerde mag niet zomaar jouw foto´s publiceren. In het tweede geval ligt het auteursrecht bij de fotograaf. De foto’s die je op een plein, het park of in een winkelstraat maakt mag je op je eigen website zetten. Ook als mensen herkenbaar zijn afgebeeld.
De wet kent echter een uitzondering. Als er sprake is van een redelijk belang mag een foto niet zomaar worden gepubliceerd. Er is sprake van een redelijk belang als de gefotografeerde schade kan ondervinden van publicatie. Wat hier exact onder valt is niet vastgelegd, maar vaak kan je zelf wel inschatten of de gefotografeerde in zijn recht staat. Denk bijvoorbeeld aan foto’s van naakte of schaars geklede mensen, foto’s van een discriminerende aard, of foto’s die op een andere manier ongepast zijn. Zoals een foto van iemand met obesitas ongevraagd opnemen in een folder over afslanken.
De ongeschreven regels
Uiteraard is er ook nog zoiets als goed fatsoen
Uiteraard is er ook nog zoiets als goed fatsoen. Vroeg of laat kom je iemand tegen die niet op de foto gezet wil worden. Iedere fotograaf moet voor zichzelf de afweging maken hoe hier mee om te gaan. Persoonlijk respecteer ik de wens van degene die niet gefotografeerd wil worden. Heb je de foto al gemaakt? Overweeg dan om deze te verwijderen.
De bovenstaande regels beschrijven de situatie in Nederland, waar het Nederlands recht op van toepassing is. In het buitenland kunnen andere regels gelden. Het loont om je hier in te verdiepen voordat je op reis gaat. Zo voorkom je vervelende situatie en weet je wanneer je in je recht staat.
Praktijkgeval Portretrecht (juni 2015)
Nu dan iemand die er verstand van heeft (ahum, zei hij een tikkeltje arrogant). Ja, er bestaat portretrecht. Maar daar zijn uitzonderingen op, onder andere het gegeven dat wanneer je als artiest in het openbaar optreedt op een vrij toegankelijke plaats je dient te accepteren dat er fotos gemaakt worden, ook voor publicitaire doeleinden. Bij besloten optredens en optredens waarvoor entree wordt gevraagd kan je in je contract op laten nemen dat opnames (fotos, video, geluid) niet zijn toegestaan. Ook kan je daarvoor sancties in je contract laten opnemen, waarvan de bekendste staken van het optreden is. Tot zover standaard.
Nu wordt echter een foto van een artistieke prestatie op andere wijze zonder toestemming en/of vergoeding artistiek en/of commercieel gebruikt. En dat mag ook zomaar niet. Het is handig om het juryrapport van de betreffende wedstrijd op te vragen. Wanneer daar kreten in staan als bijvoorbeeld – de expressie op het gezicht – of – de kenmerkende houding van de afgebeelde persoon – dan heb je zelfs bewijs dat deze fotograaf jouw artistieke prestatie uitbuit. Hij mag dat niet zonder toestemming doen. Hij mag hem wel gebruiken in een persbericht en dat rondsturen aan kranten en tijdschriften. Maar hij mag hem niet verkopen zonder vergoeding aan jou te vragen. Ook mag hij datgene wat is afgebeeld niet veranderen (van je rode jas een groene maken bijvoorbeeld). Hij kan het gebruik met een eenmalige vergoeding aan jou afkopen of een vergoeding per keer afspreken. Wanneer je veranderingen aan het afgebeelde wel toestaat dan kan je vastleggen wat wel en niet mag. Kern is dat hij jouw artistieke prestatie te gelde maakt. Advies: brief sturen met factuur.
Tekst brief (grote lijnen): – Beste fotograaf, Mij is ter ore gekomen dat u enzovoort. Gezien het feit dat het hier een afbeelding van een exclusieve artistieke prestatie betreft waarop auteursrecht rust welke door u voor commerciele doeleinden gebruikt wordt bent u gehouden daar een vergoeding voor te betalen. Dit gaat mede op omdat mijn artistieke prestatie voor een groot deel , anders dan bij bijvoorbeeld een muzikale artiest, bestaat uit expressie van gezicht, lichaam, kleding en attributen. Ik stel deze vergoeding op 250 euro ex btw per keer of 2500 euro ex btw voor onbeperkt gebruik. Ik wijs u er tevens op dat het nimmer is toegestaan de afgebeelde artistieke prestatie te bewerken omdat dat imagoschade kan betekenen. Het eerste gebruik door u staat vast gezien het feit dat u mijn artistieke prestatie heeft gebruikt tbv de fotowedstrijd enzovoort. Derhalve is de eerste factuur ad 250 euro ex btw bijgesloten. Gezien het feit dat het onderhavige gebruik reeds zonder mijn toestemming heeft plaatsgevonden dient u deze factuur oer omgaande te voldoen. Ik ben echter bereid af te zien van een door u wettelijk verschuldigde vergoeding, met inbegrip van inning van deze factuur, indien ik zelf de betreffende foto, uiteraard met uw naamsvermelding (waarbij ik, zoals bekend, de naamsvermelding slechts kan beperken door bij verspreiding te vermelden dat naamsvermelding verplicht is), mag gebruiken, met eventueel inbegrip van gebruik op mijn website, in brochures etc. Samengevat: u gebruikt mijn prestatie zonder daar een vergoeding voor te (willen) betalen, ik de uwe. Overigens is inherent aan het e.e.a. dat u met onmiddellijke ingang bij verdere publicaties ook voor zover mogelijk dient zorg te dragen van vermelding van mijn naam als zijnde de afgebeelde artiest.
Hij zal in ieder geval moeten reageren. Doet hij dat niet, dan is jouw factuur onbetwist en erkent hij daarmee het door jou gestelde. Fatsoenshalve kan zijn enige reactie alleen maar bestaan uit het jou verlenen van toestemming om de foto te gebruiken. en dat is wat jij wil.